Miasta ogrody

Idea Miasta-Ogrodu ma swoje zalążki w Wielkiej Brytanii na początku XX wieku, za sprawą Ebenezera Howarda. Opracował on koncepcję urbanistyczną garden-cities (miasto-ogród), która powstała w odpowiedzi na dużą liczbę XIX – wiecznych przemysłowych miast w Anglii. Te ogromne molochy borykały się z szeregiem poważnych problemów, takich jak m.in. przeludnienie czy problemy z kanalizacją i wysokimi czynszami.

Warto dodać, iż Howard był samoukiem w dziedzinie urbanistyki, ale pomimo to potrafił zauważyć korzyści z projektowania miast z zupełnie innej perspektywy. I tak dzięki niemu doszło do realizacji pierwszych Miast Ogrodów w Letchworth. Projekt zakładał naprawdę wiele interesujących kwestii. W centrum takiego miasta miał znajdować się park a wokół budynki użyteczności publicznej, z kolei fabryki i przedsiębiorstwa przemysłowe miały zostać ulokowane na obrzeżach. Autor uwzględnił aspekt komunikacji z obszarami pozamiejskimi i wprowadził do projektu linię kolejową, która przecinała miasto. Nie zapomniał również o grupach społecznych, które również dziś pozostają najmniej uprzywilejowane, mianowicie już wówczas uwzględnił w swoim projekcie ośrodki dla sierot, głuchoniemych oraz niewidomych.

Koncepcja Howarda odbiła się szerokim echem w innych krajach Europy, i już wkrótce prace nad garden-cities prężnie działały w Niemczech, Francji, Polsce, państwach skandynawskich, Niderlandach czy Rosji.

W Polsce ruch garden-cities szybko znalazł miłośników w osobach Władysława Dobrzyńskiego, Józefa Holewińskiego, Ignacego Drexlera czy Tadeusza Tołwińskiego. Szybko ruch howardowski zaowocował powstaniem w Polsce podwarszawskiego miasta Ząbki.

Trudno wręcz uwierzyć, iż na początku XX wieku dostrzegano te same problemy z którymi mierzymy się obecnie. Ruchy garden-cities optowały za wprowadzaniem do miast zieleni i zapewnić mieszkańcom bardziej humanitarne warunki do życia. Zauważono wpływ przyjaznego, zielonego otoczenia na jakość życia i psychikę ludzi. Kolejną realizacją w Polsce była Podkowa Leśna a do wybuchu II wojny Światowej koncepcja była realizowana głownie na terenie warszawskich osiedli oraz w ośrodkach miejskich otaczających stolicę.

Ruch wprowadzania zieleni do miast zyskiwał coraz większą popularność, niestety kres tej pięknej idei położył wybuch II wojny. Po niej budownictwo zdominował głód mieszkaniowy, co z kolei doprowadziło do powstawania mało przyjaznych założeń. W Polsce howardowskie idee widoczne są na poniemieckich osiedlach we Wrocławiu oraz osiedlu „Bloki” na obrzeżach Ciechanowa.

Po zniszczeniach wojennych nastała w Polsce era Wielkiej Płyty, czyli budowy jak największej liczby mieszkań na niewielkiej powierzchni. Było to niejako zaprzeczenie howardowskiej wizji. Podczas odbudowy polskich miast ucierpiało sporo znaczących osiedli, warto wspomnieć o zniszczeniu unikalnego osiedla-ogrodu jakim był katowicki Giszowiec. Było to wzorcowe osiedle górnicze z niską zabudową i ogródkami.

Przełomem mógł być rok 1989, niestety w erze kapitalizmu budowano bez przesadnego nadzoru, w imię powiedzenia „wolność Tomku w twoim domku”.
Dopiero ostatnie lata pokazują wzrost świadomości mieszkańców i władz miast w Polsce. Powstają stowarzyszenia, fundacje, wiele oddolnych inicjatyw, mających na celu ochronę dziedzictwa architektoniczno-urbanistycznego. Obecnie hasło miasto-ogród jest wykorzystywane deweloperów, niestety proponowane osiedla w ogóle nie odzwierciedlają oryginalnej koncepcji.

Bolączki polskich miast pozostają wciąż takie same: zanieczyszczenie powietrza, nadmiar samochodów, braki w alternatywnych szlakach komunikacyjnych, niedobory terenów rekreacyjnych czy nadmierny hałas. Technologia ekologicznego budownictwa stała się tańsza i łatwiej dostępna, lecz wciąż mało realizowana. Dobrym przykładem pozostaje nadal Wielka Brytania, w 2016 rząd ogłosił pomysł stworzenia 14 miast-ogrodów i wsi-ogrodów na dawnych terenach przemysłowych.

Według oryginalnych założeń garden-cities miały być samowystarczalne ekonomicznie i kulturowo, pozbawione skrajnego ubóstwa, przestępczości, warunki życia mieszkańców miały być wręcz sielankowe. Pomimo iż koncepcja ta nie przetrwała walki z nowoczesnymi molochami i drapaczami chmur, to po ponad stu latach odzyskała należytą jej uwagę i stała się jedną z najoryginalniejszych koncepcji w światowej architekturze. Obecnie coraz większy nacisk na wprowadzenie do miast większej ilości zieleni i drzew powstaje oddolnie, od mieszkańców, którzy mają dość zabetonowywania ich miast kolejnymi osiedlami.

Przykład koncepcji miasta ogrodu Howarda doskonale ilustruje jak bardzo istotne jest przemyślane zagospodarowanie urbanistyczne i tworzenie nowych miejsc mieszkalnych z uwzględnieniem zieleni. Oprócz aspektu estetycznego w ostatnich latach miasta zmagają się stale ze wzrostem temperatur i brakiem nasadzeń. Ponadto betonowe powierzchnie nie przepuszczają wody, czyli nie są jej w stanie magazynować i tworzyć naturalnych zapasów. O każdym z tych problemów myślał amator urbanistyki ponad 100 lat temu, my nadal nie potrafimy wprowadzić gotowych rozwiązań i koncepcji w życie tkanki miejskiej.

Poniżej lista miast ogrodów z Europy:

Finlandia

• Käpylä
• Kauniainen
• Tapiola

Francja

• Garden City, Suresnes,
• Garden City, Stains,
• Garden City, Pré-Saint-Gervais,

Niemcy

• Frohnau, Berlin,
• Gartenstadt [de], Mannheim,
• Hellerau, Dresden,

Irlandia

• Marino, Dublin,
• Castle Park, Ashbourne, Co. Meath,

Włochy

• Città Giardino Aniene (later Monte Sacro),
• Garbatella,

Polska

• Giszowiec, Katowice,
• Sępolno [pl], Wrocław,
• Konstancin-Jeziorna,
• Milanówek,
• Podkowa Leśna,
• Radom,

Wielka Brytania

• Bedford Park, London,
• Bournville Village, Birmingham,
• Brentham Garden Suburb, London,
• Glenrothes, Fife,
• Glyn Cory Garden Village (now Wyndham Park), Vale of Glamorgan,
• Hampstead Garden Suburb, London,
• Kinmel bay, Conwy,
• Letchworth Garden City, Hertfordshire,
• Manor, Sheffield, South Yorkshire,
• Moor Pool, Birmingham,
• Milton Keynes, Buckinghamshire,
• Penkhull Garden Village, Stoke-on-Trent,
• Rosyth, Fife,
• St Helier, London,
• Telford, Shropshire,
• The Garden Village, Kingston upon Hull, Yorkshire,
• Welwyn Garden City, Hertfordshire,
• Wythenshawe, Manchester,

Pozostała część Europy

• Yerevan (Kentron District), Armenia
• Akademgorodok, Rosja
• Covaresa, Valladolid, Hiszpania
• Mežaparks, Riga, Łotwa
• Žaliakalnis, Kaunas, Litwa
• Svit, Słowacja
• Ullevål Hageby, Norwegis
• Velenje, Słowenia
• Wekerle estate, Węgry
• Zelenograd, Rosja
• Zlín, Czechy
• Encarnação, Portugalia

Pod tym linkiem znajdziecie pełną listę miast ogrodów z całego świata: thereaderwiki.com/en/Garden_city_movement
Zdjęcie główne: fotopolska.eu